Podatek od funduszy inwestycyjnych

Fundusze kapitałowe definiowane są w ustawie o PIT jako fundusze inwestycyjne oraz fundusze zagraniczne, o których mowa w przepisach o funduszach inwestycyjnych, oraz ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe działające na podstawie przepisów o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, z wyjątkiem funduszy emerytalnych, o których mowa w przepisach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.

Fakt posiadania tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych łączy się z obowiązkiem podatkowym dla uczestników takich funduszy. Zgodnie bowiem z ustawą o PIT za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się m. in. przychody z tytułu udziału w funduszach kapitałowych. Warto na wstępie podkreślić, że opodatkowaniu podlega tylko wypracowany przez kapitał zysk, a nie całość zgromadzonego kapitału.

Wyjątek
Nie ustala się przychodu z tytułu umorzenia jednostek uczestnictwa subfunduszu funduszu inwestycyjnego z wydzielonymi subfunduszami (tzw. funduszu parasolowego), w przypadku zamiany jednostek uczestnictwa subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu tego samego funduszu inwestycyjnego, dokonanej na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi.

Obowiązek podatkowy i zwolnienie z podatku dochodowego

Osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w Polsce podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Również jednak osoby mieszkające za granicą podlegają obowiązkowi podatkowemu od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Polski. Ma to w szczególności znaczenie w przypadku umorzenia, odkupienia, wykupienia i unicestwienia w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych utworzonych na podstawie przepisów obowiązujących w Polsce oraz odpłatnego zbycia tych tytułów uczestnictwa.

W praktyce dwie najczęstsze sytuacje, w których dochodzi do powstania zobowiązania podatkowego to:

1. sprzedaż jednostek funduszu inwestycyjnego (polegająca na złożeniu funduszowi dyspozycji odkupienia jednostek). Wówczas fundusz wypłaca środki mając na uwadze liczbę posiadanych jednostek oraz ich aktualną wycenę;
2. konwersja jednostek jednego funduszu inwestycyjnego na jednostki drugiego funduszu inwestycyjnego. Konwersja - w odróżnieniu od zamiany jednostek, która następuje pomiędzy subfunduszami w ramach jednego funduszu parasolowego i nie wywołuje powstania zobowiązania podatkowego - ma miejsce pomiędzy dwoma funduszami parasolowymi. Jedną dyspozycją następuje odkupienie jednostek pierwszego funduszu i nabycie jednostek drugiego funduszu za środki uzyskane z odkupienia.

Warto zaznaczyć, że dochody uzyskane z umorzenia, odkupienia, wykupienia albo unicestwienia w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych i ze zbycia tych tytułów uczestnictwa otrzymanych w drodze darowizny są wolne od podatku dochodowego w części odpowiadającej kwocie zapłaconego podatku od spadków i darowizn.

Ponadto zwolnione z podatku od zysków kapitałowych są jednostki funduszy inwestycyjnych nabyte przed 1 grudnia 2001 roku (czyli zanim wprowadzono tzw. podatek Belki). Zbycie takich jednostek z zyskiem po 1 stycznia 2024 roku nie powoduje obowiązku zapłaty podatku ani rozliczenia z urzędem skarbowym.

Stawka podatku od zysków kapitałowych

O ile umorzenie, odkupienie, wykupienie albo unicestwienie w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych nie następuje w wykonywaniu działalności gospodarczej, to od dochodów uzyskanych z takich czynności podatek dochodowy wynosi 19% uzyskanego dochodu (tzw. podatek Belki).

Sposób rozliczania podatku Belki w funduszach inwestycyjnych do końca 2023 r.

Dotychczas to fundusz inwestycyjny był płatnikiem podatku Belki, czyli pobierał go i przekazywał do urzędu skarbowego, a uczestnikowi wypłacał kwotę netto, tj. potrąconą o 19% podatku Belki (w przypadku odkupienia) bądź za te środki następowało nabycie jednostek uczestnictwa w nowym funduszu (w przypadku konwersji). Uczestnik nie otrzymywał od funduszu żadnej informacji w zakresie tego podatku ani nie wykazywał przedmiotowego zysku w rocznym rozliczeniu z podatku dochodowego. Sytuacja ta jednak:

1. ograniczała zakres wypracowanych zysków możliwych do reinwestowania,
2. wykluczała możliwość rozliczenia straty poniesionej w funduszu kapitałowym z zyskami z innych inwestycji kapitałowych, a w konsekwencji zmniejszenia wysokości podatku dochodowego.

Nowy sposób rozliczania podatku Belki w funduszach inwestycyjnych od 2024 r.

Ważne
Nowe zasady rozliczania podatku Belki w funduszach inwestycyjnych nie dotyczą produktów emerytalnych, czyli IKE, IKZE, PPK i PPE.

Przede wszystkim od 2024 r. fundusz przestał być płatnikiem tego podatku. Dlatego też nie będzie go już ani pobierał, ani przekazywał do urzędu skarbowego. Tym samym uczestnik otrzyma kwotę brutto, tj. bez potrącania podatku Belki (w przypadku odkupienia) bądź za jej równowartość nastąpi nabycie jednostek uczestnictwa w nowym funduszu (w przypadku konwersji).

Zarazem fundusz będzie corocznie do końca lutego wysyłać formularz PIT-8C do każdego uczestnika, który dokonał przynajmniej jednego odkupienia bądź konwersji. Informacja z PIT-8C, kierowanego równolegle również do urzędu skarbowego, stanowić będzie dla uczestnika podstawę do samodzielnego rozliczenia podatku dochodowego od zysków kapitałowych począwszy od 2025 r. (za rok 2024) na formularzu PIT-38. Informacja z PIT-8C ma być wykorzystywana przez urzędy skarbowe do wstępnego przygotowania formularza PIT-38 w usłudze Twój e-PIT.

Przykład
Posiadasz jednostki uczestnictwa dwóch funduszy inwestycyjnych. Jeden z nich odnotował zysk (dochód), a drugi "stratę" (przychód przekroczył koszt) o wyższej wartości, niż zysk z pierwszego z nich. Każdy fundusz przekaże Ci formularz PIT-8C. Następnie Ty na jednym formularzu PIT-38 wykażesz odpowiednio łączny zysk bądź stratę po wzajemnym potrąceniu wyniku obu funduszy. Podatek Belki zapłacisz tylko jeśli w wartościach bezwzględnych zysk pierwszego funduszu był wyższy od straty drugiego funduszu. W przeciwnym wypadku podatku nie zapłacisz. Stratę będzie można rozliczyć co do zasady przez 5 kolejnych lat następujących po roku jej poniesienia, z tym że kwota obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% wysokości tej straty.
Do 2023 r. podatek Belki od funduszu, który odnotował zysk, zostałby automatycznie pobrany w momencie odkupienia/konwersji.

Osoby prowadzące działalność gospodarczą i nabywające w jej ramach jednostki uczestnictwa po 1 stycznia 2024 roku nie będą otrzymywały formularza PIT-8C w zakresie odkupionych lub podlegających konwersji jednostek uczestnictwa nabytych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Rozliczą natomiast te dochody w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Nowelizacją ustawy o PIT dodano zapis, że dochodem jest osiągnięta w roku podatkowym różnica między sumą przychodów uzyskanych z tytułu umorzenia, odkupienia, wykupienia albo unicestwienia w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych a kosztami uzyskania przychodów wskazanymi w ustawie. Zasadniczo wydatków na nabycie tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów. Wydatki takie są jednak kosztem uzyskania przychodu z umorzenia, odkupienia, wykupienia albo unicestwienia w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych w części niezaliczonej w jakiejkolwiek formie do kosztów uzyskania przychodów.

Wyjątek
Nie ustala się kosztów uzyskania przychodów przy zamianie jednostek uczestnictwa subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu tego samego funduszu inwestycyjnego z wydzielonymi subfunduszami (tzw. funduszu parasolowego), dokonanej na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi.

Jeżeli nie jest możliwa identyfikacja umarzanych, odkupywanych, wykupywanych albo unicestwianych w inny sposób tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych, przy ustalaniu dochodu przyjmuje się, że każdorazowo przychód został osiągnięty z tytułów uczestnictwa w funduszach kapitałowych nabytych najwcześniej (tzw. reguła FIFO - ang. First In First Out). Mechanizm ten stosuje się odrębnie do każdego rachunku inwestycyjnego.