Zasiłek, dodatek aktywizacyjny i dofinansowanie dla bezrobotnych

Status bezrobotnego niekoniecznie oznacza brak przychodów. Wręcz przeciwnie - niejednokrotnie jest on podstawą do uzyskania konkretnych świadczeń, w szczególności takich, jak zasiłek dla bezrobotnych, dodatek aktywizacyjny, różnego rodzaju bony, stypendia czy też dofinansowanie podjęcia działalności gospodarczej. Poniżej wyjaśniamy, jak kwalifikowane jest uzyskanie takich świadczeń pod kątem podatkowym.

Przyznanie statusu osoby bezrobotnej uzależnione jest od spełniania szeregu warunków określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Z kolei z grona osób zarejestrowanych jako bezrobotne część z nich - pod dalszymi warunkami - może kwalifikować się do uzyskania zasiłku dla bezrobotnych. W świetle ustawy o PIT zasiłek ten stanowi tzw. inne źródło przychodów, bowiem nie został wymieniony w katalogu przychodów wolnych od podatku dochodowego. W interesującym nas zakresie wolne od podatku dochodowego są bowiem tylko:

Podobnie jak zasiłek dla bezrobotnych, również dodatek aktywizacyjny nie został wymieniony w katalogu przychodów wolnych od podatku dochodowego. Dodatek aktywizacyjny jest świadczeniem wypłacanym osobie, która - mając prawo do zasiłku dla bezrobotnych - samodzielnie znalazła pracę lub na podstawie skierowania przez urząd pracy podjęła zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem niższym od minimalnego. W tym drugim przypadku niezwykle ważne jest poinformowanie pracodawcy o uzyskaniu dodatku aktywizacyjnego, aby uniknąć sytuacji, w której zarówno urząd pracy, jak i pracodawca będą odliczać comiesięcznie kwotę zmniejszającą podatek. Finalnie bowiem doprowadziłoby to do obowiązku zwrotu przez podatnika nienależnie, gdyż podwójnie, odliczonej kwoty zmniejszającej podatek dochodowy.

Zasiłek dla bezrobotnych oraz dodatek aktywizacyjny muszą zostać - pod rygorem nałożenia grzywny - wykazane w rocznym zeznaniu podatkowym, składanym do 30 kwietnia za rok poprzedni i to niezależnie od wysokości uzyskanych świadczeń. W szczególności nieprzekroczenie kwoty wolnej od podatku dochodowego nie zwalnia bezrobotnego uzyskującego zasiłek lub dodatek z obowiązku złożenia w urzędzie skarbowym właściwego PITa. Do końca lutego urząd pracy winien wystawić takiej osobie bezrobotnej PIT-11 za rok ubiegły z informacją o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy. PIT-11 jest podstawą późniejszego wypełnienia przez bezrobotnego odpowiednio formularza PIT-36 albo PIT-37. Status osoby bezrobotnej w żaden sposób nie wpływa na dopuszczalność rozliczenia podatku wspólnie z małżonkiem, a więc nawet osoba zarejestrowana jako bezrobotna, ale nie uzyskująca zasiłku dla bezrobotnych, może skorzystać z prawa do wspólnego rozliczenia na PIT-37 bądź PIT-36. Podobnie podatnik będący bezrobotnym zachowuje prawo do wszelkich odliczeń i ulg podatkowych, o ile spełnia poszczególne warunki skorzystania z nich. Pomimo że obecnie roczne zeznanie podatkowe jest wstępnie przygotowywane przez urząd skarbowy (Twój e-PIT), warto przeprowadzić jego rzetelną analizę w celu sprawdzenia, czy wszystkie dane zostały prawidłowo ujęte, a nade wszystko - wykazania w zeznaniu okoliczności korzystnych dla podatnika, o których urząd skarbowy nie posiadał wiedzy.

Z kolei jednorazowe środki przyznane na podjęcie działalności, czyli innymi słowy dofinansowanie (dotacja) z urzędu pracy na otwarcie przez osobę bezrobotną własnej działalności gospodarczej, zostały wyraźnie wymienione w ustawie o PIT w katalogu przychodów wolnych od podatku dochodowego. Nie wymagają one zatem wykazania w rocznej deklaracji PIT. Skoro jednak celem dofinansowania z Funduszu Pracy jest założenie jednoosobowej działalności gospodarczej, to osobnej analizy wymaga, czy zakupy poczynione przez nowego przedsiębiorcę ze środków otrzymanych z tytułu dotacji mogą zostać uznane za koszty uzyskania przychodów zgodnie z ustawą o PIT. Koszt uzyskania przychodu rozumiany jest jako koszt poniesiony w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Udokumentowany koszt podatkowy musi zatem pozostawać w bezpośrednim albo co najmniej pośrednim związku przyczynowym z osiąganiem przychodów bądź zachowywaniem źródła przychodów (ewentualnie jego zabezpieczaniem). Jednocześnie koszt taki - dla uwzględnienia go jako czynnika zmniejszającego dochód - nie może podlegać wyłączeniu ustawowemu. Dodatkowo organy podatkowe stoją na stanowisku, że koszt podatkowy musi być faktycznie i definitywnie poniesiony przez podatnika oraz pozostawać w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Na gruncie ustaw o PIT kwalifikacja kosztów sfinansowanych dotacją z urzędu pracy przedstawia się następująco:

W umowie o dofinansowanie zawieranej z urzędem pracy bezrobotny zobowiązuje się do zwrotu równowartości odliczonego lub zwróconego podatku naliczonego VAT dotyczącego zakupionych towarów i usług w ramach przyznanego dofinansowania. Termin zwrotu zależy od konkretnej sytuacji podatnika:

Bezrobotny przedkłada staroście powiatowemu (właściwemu według siedziby Powiatowego Urzędu Pracy) rozliczenie zawierające zestawienie kwot wydatkowanych od dnia zawarcia umowy o dofinansowanie na poszczególne towary i usługi ujęte w szczegółowej specyfikacji. W rozliczeniu są wykazywane kwoty wydatków z uwzględnieniem podatku od towarów i usług. Rozliczenie zawiera informację, czy bezrobotnemu przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego zawartego w wykazywanych wydatkach lub prawo do zwrotu podatku naliczonego. Często nowy przedsiębiorca wybiera dla siebie status czynnego podatnika VAT, by móc odliczać podatek VAT na zasadach ogólnych. Wówczas będzie on zobowiązany zwrócić VAT od zakupów sfinansowanych dotacją na wskazany w umowie rachunek bankowy urzędu pracy. Pamiętać należy, iż do kosztów uzyskania przychodów kwalifikować się będzie wówczas tylko kwota netto wydatku, bowiem podatek VAT może stanowić koszt tylko wtedy, gdy podatnik nie posiadał prawa do jego odliczenia. Co więcej, nawet jeżeli podatnik dobrowolnie rezygnuje z prawa do odliczenia VATu, to podatek ten i tak nie może stać się jego kosztem firmowym. O ile natomiast przedsiębiorca nie dokona rejestracji do VAT, to wówczas składa oświadczenie, iż nie przysługuje mu prawo do obniżenia kwoty podatku i nie będzie zobowiązany do zwrotu podatku VAT do urzędu pracy.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2024 r., poz. 475),
• rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia z dnia 14 kwietnia 2020 r. w sprawie rejestracji bezrobotnych i poszukujących pracy (Dz. U. z 2020 r., poz. 667),
• rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 lipca 2017 r. w sprawie dokonywania z Funduszu Pracy refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy oraz przyznawania środków na podjęcie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2022 r., poz. 243),
• ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2024 r., poz. 226),
• ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2024 r., poz. 361).