Formy opodatkowania działalności gospodarczej na rok 2024

Wybór optymalnej formy opodatkowania działalności gospodarczej ma fundamentalne znaczenie dla możliwości osiągania z niej zadowalających zysków. Aby dokonać najwłaściwszego wyboru należy z jednej strony przeanalizować dostępne formy opodatkowania, a z drugiej - przeprowadzić symulację, jakiej wysokości przychody z danego rodzaju działalności możliwe są do osiągnięcia w najbliższym okresie rozliczeniowym oraz jakie koszty uzyskania przychodów będą w tym czasie możliwe do wykazania. Dalszej analizy wymagają w szczególności następujące kwestie:

• ile wynosi składka zdrowotna przy wybranej formie opodatkowania i szacowanej wysokości dochodów,
• czy koszty działalności mogą przekroczyć przychody, a więc czy zajdzie potrzeba rozliczenia straty podatkowej,
• czy korzystne byłoby wspólne rozliczenie z małżonkiem bądź jako osoba samotnie wychowująca dziecko,
• z jakich ulg podatkowych można skorzystać przy danej formie opodatkowania,
• jaki zakres obowiązków ewidencyjnych i księgowych wiąże się z daną formą opodatkowania.

Osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej, j i jawnej osób fizycznych albo jawnej, która wybrała jednokrotne opodatkowanie, mają zasadniczo do wyboru następujące formy opodatkowania:

1. zasady ogólne, czyli według tzw. skali podatkowej, która jest rozwiązaniem domyślnym, a więc mającym zastosowanie w sytuacji braku wyboru bądź przekroczenia terminu na dokonanie wyboru,
2. stawka liniowa,
3. ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
4. karta podatkowa (bez możliwości wyboru, przysługuje na zasadach prawa nabytego).

Istotny jest fakt, iż raz dokonany wybór formy opodatkowania będzie miał zastosowanie do wszystkich kolejnych lat prowadzenia działalności bez konieczności ponawiania złożonego oświadczenia. Nie oznacza to jednak, że nie ma możliwości zmiany tej decyzji. Można przyjąć, że zmiany formy opodatkowania są wręcz naturalną konsekwencją ewolucji prowadzonej działalności z uwagi na szereg pojawiających się z biegiem czasu czynników wewnętrznych jak i zewnętrznych uzasadniających odejście od poprzednio przyjętego rozwiązania.

Na gruncie ustawy o PIT zmiany formy opodatkowania dokonywać można zasadniczo jeden raz do roku. Jest na to czas do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym uzyskano pierwszy przychód w roku podatkowym. Wyjątek stanowi uzyskanie pierwszego przychodu w grudniu danego roku - wówczas bowiem na wybór formy opodatkowania czas jest tylko do końca grudnia tego roku. W zdecydowanej większości przypadków kluczowy będzie zatem termin 20 lutego.

Oświadczenie o wyborze nie ma mocy wstecznej, lecz jest deklaracją dotyczącą sposobu rozliczenia podatku na dany rok (ewentualnie w mijającym roku - w przypadku pierwszego przychodu uzyskanego w grudniu) i na przyszłość. Oświadczenie o zmianie formy opodatkowania można złożyć za pośrednictwem CEIDG, zmieniając dane we wpisie albo przy pomocy formularza bezpośrednio w urzędzie skarbowym.

Podatnik rozliczający się na zasadach ogólnych składa do organu skarbowego oświadczenie o wyborze innej formy opodatkowania, czyli:

• oświadczenie o wyborze opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych
• oświadczenie o wyborze zasad ogólnych - opodatkowania liniowego.

W przypadku podatnika korzystającego do tej pory z ryczałtu lub podatnika będącego do tej pory opodatkowanego liniowo, wybór zasad ogólnych odbywa się poprzez złożenie oświadczenia o rezygnacji z obecnie stosowanych zasad (a nie o opodatkowaniu na zasadach ogólnych według skali podatkowej), a zatem:

• oświadczenie o rezygnacji z opodatkowania ryczałtem,
• oświadczenie o rezygnacji z opodatkowania liniowego.

Istnieje możliwość aby po roku korzystania z opodatkowania liniowego - w kolejnym roku wybrać ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. Odpowiednio możliwe jest, aby po roku korzystania z ryczałtu - dokonać wyboru opodatkowania liniowego. W tych przypadkach nie składa się oświadczenia o rezygnacji z opodatkowania w stosowanej do tej pory formie, lecz składa się:

• oświadczenie o wyborze opodatkowania przychodów z działalności gospodarczej w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (składają je podatnicy rozliczający się do tej pory liniowo),
• oświadczenie o wyborze opodatkowania w liniowo (składają je podatnicy rozliczający się do tej pory ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych).

Osoby, które prowadzą działalność w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej i nie chcą opodatkować jej poprzez normy szacunkowe, w terminie do 20 dnia miesiąca po miesiącu uzyskania pierwszego przychodu (lub do końca roku dla przychodów z grudnia), muszą złożyć oświadczenie w tym zakresie. Oświadczenie powoduje, że możliwe jest rozliczanie przychodów i kosztów, niemniej zmusza do prowadzenia pełnej rachunkowości (ksiąg rachunkowych). Oświadczenie obowiązuje aż do momentu złożenia oświadczenia przeciwnego ( o rezygnacji z tej formy opodatkowania), a zatem na kolejne lata. Oświadczenie o rezygnacji składa się w tym samym terminie, w roku rezygnacji. Odpowiednio, dopuszczalne jest w tym zakresie złożenie oświadczenia o zastosowanie opodatkowania podatkiem liniowym.

Dopuszczalne jest również stosowania oświadczeń o opodatkowaniu ryczałtem:

• przychodów z najmu, podnajmu, dzierżawy i poddzierżawy (uzyskiwanych poza działalnością gospodarczą),
• przychodów ze sprzedaży produktów rolnych uzyskiwanych w sposób inny niż przemysłowy.

Istnieje również możliwość zmiany formy opodatkowania w dowolnym momencie roku, aczkolwiek stanowi ona przypadek szczególny. Mianowicie w przypadku podmiotów rozliczających się na zasadzie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych może dojść do sytuacji rozszerzenia bądź zmiany rodzaju prowadzonej działalności, podczas gdy nowa działalność z uwagi na wyłączenie ustawowe (apteki, kantory, handel częściami samochodowymi, produkcja wyrobów akcyzowych poza wytwarzaniem prądu z OZE) nie będzie mogła być opodatkowana ryczałtem.

Inna sytuacja ma miejsce w przypadku rozpoczęcia sprzedaży towarów lub świadczenia usług na rzecz obecnego bądź byłego pracodawcy w drodze wykonywania czynności podobnych do wykonywanych w ramach umowy o pracę lub spółdzielczego stosunku pracy w bieżącym lub minionym roku.

Oba te przypadki utraty prawa do opodatkowania ryczałtem wymuszają zarówno rozpoczęcie prowadzenia księgi przychodów i rozchodów albo ksiąg rachunkowych jak i rozliczenie dochodu osiągniętego od dnia utraty tego prawa na zasadach ogólnych (według skali podatkowej). W efekcie zatem dojdzie do rozliczenia części roku na zasadach ryczałtu i części - na zasadach ogólnych. Powoduje to w konsekwencji obowiązek złożenia dwóch niezależnych od siebie deklaracji podatkowych PIT-28 i PIT-36. Nie ma możliwości wyboru dla pozostałej części roku - opodatkowania liniowego. W kolejnym roku natomiast oświadczenia można składać dowolnie, czyli złożyć:

• oświadczenie o opodatkowaniu ryczałtem albo
• oświadczenie o opodatkowaniu liniowym.

Inna sytuacja dotyczy zasad liniowych - tu wyłącznie uzyskiwanie przychodów w roku poprzednim z tytułu umowy o pracę z podmiotem na rzecz którego świadczy się ten sam rodzaj usług, pozbawia prawo do zasad liniowych. Jeśli zatem w trakcie roku wystąpi taki przychód na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy - to za cały rok (a nie za jego część) nie ma możliwości, aby rozliczać się na PIT-36L. Oświadczenie o opodatkowaniu liniowym, nawet terminowo złożone, nie wywołuje skutków prawnych, a podatnik, zostanie zmuszony do rozliczenia zaliczek na podatek według zasad ogólnych i złożenia w miejsce PIT-36L - deklaracji PIT-36 za cały rok. W kolejnym roku natomiast oświadczenia można składać dowolnie, czyli złożyć:

• oświadczenie o opodatkowaniu ryczałtem albo
• oświadczenie o opodatkowaniu liniowym.

Na skutek utraty prawa do rozliczenia na zasadach liniowych całoroczny dochód zostanie opodatkowany na zasadach ogólnych. Wybór podatku liniowego możliwy jest od roku następującego po roku podatkowym, w którym świadczono pracę na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy.

Likwidacja działalności (wyrejestrowanie jej w CEiDG) oraz ponowne jej otwarcie ma wpływ na wybór formy opodatkowania - przedsiębiorca, który dokonał likwidacji działalności, po jej ponownym rozpoczęciu ma prawo złożyć oświadczenie o wyborze formy opodatkowania w trakcie roku. Nową formę stosuje się wyłącznie w stosunku do przychodów uzyskiwanych po uprzedniej likwidacji, wyrejestrowaniu, przygotowaniu spisów z natury oraz po ponownej rejestracji działalności gospodarczej. Przedmiot działalności zbieżny ze stosowanym dotychczas nie jest argumentem, powodującym, by wybór nowej formy opodatkowania był zabroniony. Możliwa jest zatem inna forma opodatkowania również w sytuacji, gdy podatnik otwiera działalność o tym samym profilu (przedmiocie) co dotychczasowy pod warunkiem jednak, że motywacją do takiego działania są względy gospodarcze i biznesowe, a nie wyłącznie optymalizacja podatków (por. Interpretacja indywidualna z dnia 28 czerwca 2023 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0115-KDIT3.4011.380.2023.2.KP).

Najlepszy i najprostszy sposób na PIT - Program e-pity^®
Nie musisz znać się na PIT'ach i zmianach podatkowych. Oblicz wygodnie wysokość Twojego podatku PIT kompleksowo razem z wszystkimi ulgami, odliczeniami i kwotą wolną od podatku. Zadbaj o najwyższy i najszybszy zwrot podatku z PIT do 45 dni.
Po prostu oblicz Twój e-PIT w Programie e-pity 2023 i wyślij PIT online

Reguła wyboru (składania informacji) opodatkowania pomiędzy zastosowaniem podatku CIT a podatkiem PIT, dotyczy spółek jawnych, w których wspólnikami są nie tylko osoby fizyczne. Spółka taka co do zasady podlega pod PIT, niemniej jeśli nie złoży ona przed rozpoczęciem roku obrotowego (w terminie 14 dni, licząc od dnia zarejestrowania spółki jawnej lub przekształcenia) informacji o podatnikach podatku dochodowego od osób prawnych oraz o podatnikach podatku dochodowego od osób fizycznych, posiadających, bezpośrednio lub za pośrednictwem podmiotów niebędących podatnikami podatku dochodowego, prawa do udziału w zysku tej spółki, lub aktualizacji tej informacji, w terminie 14 dni, licząc od dnia zaistnienia zmian w składzie podatników.

Informację składa się do naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na siedzibę spółki jawnej oraz naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla każdego podatnika osiągającego dochody z takiej spółki.

Również podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych (spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne i proste spółki akcyjne) mają w określonych warunkach możliwość zmiany formy opodatkowania z klasycznego CIT na tzw. estoński CIT, czyli ryczałt od dochodów spółek. Możliwości tej pozbawione są instytucje finansowe i pożyczkowe, przedsiębiorcy działający w specjalnych strefach ekonomicznych, postawieni w stan upadłości lub likwidacji, a także utworzeni w wyniku połączenia lub podziału albo podzieleni przez wydzielenie. Idea estońskiego CIT zasadza się na osiągnięciu niższej efektywnej stawki podatku niż w przypadku zasad ogólnych CIT, mając na uwadze łącznie podatek od zysku spółki i podatek od dywidendy płacony przez wspólnika, na skutek prawa do odliczenia zapłaconego CIT od podatku PIT. Wybór estońskiego CIT jako formy opodatkowania następuje poprzez złożenie zawiadomienia do właściwego naczelnika urzędu skarbowego.

Rozważania w tym zakresie rozpocząć należy od ustalenia, kiedy - zgodnie z umową spółki, statutem bądź innym stosownym dokumentem - rozpoczyna się dla danego podmiotu rok podatkowy. Często bowiem nie pokrywa się on z rokiem kalendarzowym i może przykładowo trwać od 1 kwietnia do 31 marca bądź od 1 lipca do 30 czerwca. Ustalenie daty początkowej roku podatkowego jest o tyle istotne, że najprostszą formą przejścia na estoński CIT jest złożenie wspomnianego zawiadomienia do końca pierwszego miesiąca roku podatkowego. Niekoniecznie będzie to więc 31 stycznia, gdyż równie dobrze termin ten może przypadać na koniec kwietnia bądź lipca - zależnie od ustroju danego podmiotu. Zmiana formy opodatkowania na estoński CIT w późniejszym terminie, czyli w trakcie roku podatkowego, jest wprawdzie również możliwa, ale wiąże się z koniecznością rozliczenia standardowego CIT, zamknięcia ksiąg i sporządzenia sprawozdania finansowego.

Co istotne, wybór dokonywany jest aż na 4 bezpośrednio następujące po sobie lata podatkowe. Jeżeli w tym okresie nie dojdzie do rezygnacji, to okres opodatkowania na zasadach estońskiego CIT zostanie automatycznie przedłużony na kolejne 4 lata podatkowe. Informację o rezygnacji z ryczałtu można złożyć w deklaracji podatkowej składanej do końca trzeciego miesiąca następującego po roku podatkowym. W przypadku utraty prawa do opodatkowania estońskim CIT (na skutek rezygnacji bądź niespełniania wymogów), ponowny wybór tych zasad jest możliwy po upływie 36 miesięcy po roku kalendarzowym, w którym utrata nastąpiła.

Do zalet estońskiego CIT należy brak obowiązku:

• prowadzenia rachunkowości podatkowej (podstawą ustalania podatku są księgi rachunkowe a nie osobna ewidencja podatkowa),
• ustalania podatkowych kosztów uzyskania przychodów (a jedynie ustalenia rachunkowe),
• ustalania podatkowych odpisów amortyzacyjnych (a jedynie ustalenia rachunkowe),
• uiszczania miesięcznych zaliczek na CIT.

Ceną jednak za możliwość skorzystania z tego rozwiązania jest łączne spełnienie szeregu wymagań dotyczących w szczególności limitu procentowego udziału przychodów z określonych rodzajów działalności, utrzymywania odpowiedniego poziomu zatrudnienia oraz tego, aby udziałowcami, akcjonariuszami lub wspólnikami były wyłącznie osoby fizyczne. Warunki te są łagodniejsze jedynie dla podatników rozpoczynających prowadzenie działalności. Ponadto opodatkowaniu estońskim CIT podlegają nie tylko zysk netto, ale także ukryte zyski, czyli świadczenia pieniężne, niepieniężne, odpłatne, nieodpłatne lub częściowo odpłatne, wykonane na rzecz udziałowców, akcjonariuszy, wspólników lub na rzecz podmiotów bezpośrednio albo pośrednio z nimi powiązanych.